Nadzwyczajne okoliczności w lotnictwie – kiedy przewoźnik nie musi wypłacić odszkodowania

Coraz więcej pasażerów zna swoje prawa i składa wnioski o odszkodowanie za opóźnione lub odwołane loty. Najczęstszą odpowiedzią linii bywa jednak powołanie się na “nadzwyczajne okoliczności”. Co to znaczy w praktyce i kiedy rzeczywiście odszkodowanie się nie należy?

W tym artykule wyjaśniamy, jak prawo rozumie nadzwyczajne okoliczności, jakie zdarzenia zwykle do nich należą i co może udowodnić przewoźnik. Podpowiadamy też, jakie prawa zachowujesz mimo braku odszkodowania oraz jak działać, gdy odmowa jest bezpodstawna.

Co to są nadzwyczajne okoliczności w lotnictwie?

Nadzwyczajne okoliczności to zdarzenia zewnętrzne wobec przewoźnika, których nie dało się uniknąć mimo podjęcia wszystkich racjonalnych działań.

Prawo unijne przewiduje, że linia nie odpowiada za opóźnienie lub odwołanie, jeśli jego przyczyną były czynniki poza jej realną kontrolą i jeśli podjęła rozsądne kroki, by ograniczyć skutki. Ocenia się nie tylko samą przyczynę, ale też to, czy przewoźnik działał aktywnie, na przykład szukał samolotu zastępczego, przeorganizował rotacje czy zaproponował szybkie przebookowanie.

Kiedy przewoźnik nie musi wypłacić odszkodowania?

Gdy udowodni, że wystąpiły nadzwyczajne okoliczności oraz że zrobił wszystko, co rozsądne, aby uniknąć opóźnienia lub odwołania.

Ciężar dowodu spoczywa na linii lotniczej. Sama wzmianka o “pogodzie” lub “kwestiach operacyjnych” nie wystarczy. Przewoźnik powinien wykazać związek przyczynowy i konkretne działania zaradcze. Jeśli choć jeden z warunków nie jest spełniony, odszkodowanie nadal może przysługiwać.

Jakie zdarzenia zwykle uznaje się za nadzwyczajne?

Za nadzwyczajne zdarzenia uznaje się sytuacje poza kontrolą przewoźnika, związane z bezpieczeństwem lub decyzjami władz.

Najczęściej jako nadzwyczajne uznaje się:

• skrajnie niekorzystne zjawiska pogodowe, które realnie uniemożliwiają start lub lądowanie
• decyzje kontroli ruchu lotniczego, ograniczenia przestrzeni powietrznej, zamknięcia lotnisk
• zagrożenia bezpieczeństwa, na przykład incydenty bombowe, akty sabotażu, interwencje służb
• zderzenia z ptakami oraz kolizje z obiektami na drodze startowej
• nagłe wady produkcyjne ujawnione przez producenta statku powietrznego
• strajki podmiotów zewnętrznych, na przykład kontroli ruchu lotniczego lub lotnisk

Dla równowagi warto wskazać, co co do zasady nie jest uznawane za nadzwyczajne:

• typowe usterki techniczne wynikające z eksploatacji
• braki załogi, błędy w planowaniu rotacji, opóźnienia poprzednich rejsów bez właściwych działań naprawczych
• strajki personelu własnego linii, jeśli wynikają z relacji pracodawca–pracownik

Czy złe warunki pogodowe zawsze zwalniają przewoźnika?

Nie, ponieważ pogoda musi być wyjątkowa dla miejsca i czasu lotu, a linia musi wykazać brak możliwości uniknięcia skutków.

Zwykłe opady śniegu w sezonie zimowym, przy dostępnych procedurach odladzania, często nie wystarczą do odmowy odszkodowania. Inaczej jest przy nagłych zjawiskach, które realnie zamykają lotnisko lub wymuszają restrykcje ruchu. Jeśli opóźnienie wynika z pogody na poprzedniej rotacji, przewoźnik nadal powinien dowieść, że podjął realne kroki, na przykład podmienił samolot lub zaoferował sprawne przebukowanie.

Jak przewoźnik może udokumentować nadzwyczajne okoliczności?

Przewoźnik może udokumentować nadzwyczajne okoliczności przez obiektywne dowody z niezależnych źródeł oraz własną dokumentację operacyjną.

Typowe materiały dowodowe to:

• raporty meteorologiczne i prognozy lotniskowe
• komunikaty i decyzje kontroli ruchu lotniczego oraz lotnisk
• noty o zamknięciu drogi startowej, NOTAM-y, raporty bezpieczeństwa
• protokoły zdarzeń, na przykład zderzenie z ptakiem, ingerencja osób trzecich
• biuletyny producenta o wadach produkcyjnych i potwierdzenie stosowania zaleceń
• logi operacyjne potwierdzające próby minimalizacji skutków i organizację alternatyw

Jakie prawa przysługują pasażerom mimo braku odszkodowania?

Pasażerom przysługuje prawo do opieki oraz do zwrotu kosztów biletu albo zmiany planu podróży.

Nawet jeśli odszkodowanie nie przysługuje, zachowujesz:

• prawo do wyboru między zwrotem ceny biletu a zmianą trasy na porównywalnych warunkach w najbliższym możliwym terminie
• prawo do posiłków, napojów i możliwości kontaktu, proporcjonalnie do czasu oczekiwania
• prawo do noclegu i transportu między lotniskiem a hotelem, gdy wymaga tego sytuacja
• prawo do zwrotu uzasadnionych, udokumentowanych wydatków, jeśli linia nie zapewniła należnej opieki
• prawo do informacji o przyczynach zakłócenia i przysługujących świadczeniach

Co zrobić, gdy przewoźnik bezpodstawnie odmówił wypłaty?

Aby działać, zbierz dowody, poproś o uzasadnienie na piśmie, odwołaj się i rozważ zgłoszenie do właściwego organu lub mediacji.

W praktyce pomocne są:

• dokumenty podróży, karta pokładowa, potwierdzenia rezerwacji i faktyczne godziny operacyjne
• zdjęcia tablic odlotów, potwierdzenia komunikatów linii, korespondencja e-mail
• niezależne raporty pogodowe, komunikaty lotniska, informacje o restrykcjach ruchu
• odwołanie do przewoźnika z precyzyjnym opisem żądania
• zgłoszenie do organu nadzorczego lub Rzecznika Praw Pasażera
• skorzystanie z alternatywnych metod rozwiązywania sporów lub dochodzenie roszczeń przed sądem

Kiedy warto szukać pomocy prawnej lub mediacji?

Warto szukać pomocy prawnej lub mediacji, gdy spór dotyczy oceny “nadzwyczajności”, braku dowodów, chodzi o loty łączone lub linia nie odpowiada w rozsądnym czasie.

Wsparcie specjalistów bywa szczególnie przydatne w sprawach złożonych, na przykład przy wielu segmentach, różnym statusie lotnisk lub sprzecznych wersjach zdarzeń. Profesjonalni pełnomocnicy analizują zgodność sprawy z przepisami unijnymi, prowadzą korespondencję z przewoźnikiem, a w razie potrzeby kierują sprawę do mediacji lub do sądu. Coraz częściej oferują model rozliczenia oparty na wynagrodzeniu należnym wyłącznie w razie sukcesu, co ogranicza ryzyko finansowe pasażera i upraszcza proces.